RecognEYEze: (h)erkennen van depressie en angst

Waarom doen we dit onderzoek?

Depressie- en angstklachten komen voor bij één op de drie volwassenen met een visuele beperking. Dit is twee keer zo vaak als bij goedziende volwassenen. Echter ontvangt meer dan de helft van de volwassenen met depressie- of angstklachten geen psychologische ondersteuning. Het niet (h)erkennen en bespreken van deze klachten lijkt een van de oorzaken te zijn.

Wat is het doel?

Het doel van de studie is om meer inzicht te krijgen in het (h)erkennen en bespreken van depressie en angst bij volwassenen met een visuele beperking om vervolgens aanbevelingen te kunnen doen voor de praktijk.

Hoe voeren we deze studie uit?

Zowel vanuit cliëntperspectief als het perspectief van zorgprofessionals wordt gekeken naar factoren die van invloed zijn op het herkennen en bespreekbaar maken van mentale gezondheid bij volwassenen met een visuele beperking. Vervolgens wordt de mogelijkheid voor het implementeren van een bestaand screeninginstrument voor depressie- en angstklachten binnen de expertisecentra voor blinden en slechtzienden onderzocht, en wordt een op maat gemaakte training voor oogheelkundige professionals en medewerkers van de expertiseorganisaties (de IdentifEYE training) geëvalueerd. Hieronder een samenvatting van de verschillende onderdelen:

1. Interviews met volwassenen met een visuele beperking: er werden 16 semigestructureerde interviews gehouden met mensen met een visuele beperking die tevens (in het verleden) depressie- en/of angstklachten ervaarden. Tijdens deze interviews werd ingegaan op hoe zij het (h)erkennen en bespreken van hun mentale klachten hebben ervaren en wat hierin bevorderende en belemmerende factoren zijn geweest, waarbij specifiek gekeken werd naar de rol van de zorgprofessional.
2. Vragenlijststudie met zorgprofessionals: 100 zorgprofessionals van Bartiméus, Koninklijke Visio en de Robert Coppes Stichting vulden vragenlijsten in om inzichtelijk te maken hoe zorgprofessionals naar depressie- en angstklachten kijken en wat maakt dat zij wel of niet de gevoelens van hun cliënten bespreken.
3. Internationaal predictiemodel: ontwikkeling en validatie van een predictiemodel voor het bespreken van depressie en angst door zorgprofessionals op basis van data uit Wales, Australië en Nederland.
4. Implementatie screeningsinstrument: de implementatie van het screeningsinstrument de Patient Health Questionnaire (PHQ)-4 werd onderzocht in drie fases: 1) bruikbaarheidsstudie, 2) haalbaarheidsstudie en 3) bevorderende en belemmerende factoren van implementatie, waarin zowel cliënten, zorgprofessionals als managers werden betrokken.
5. Evaluatie leertraject: de haalbaarheid, potentiële effectiviteit en implementatiefactoren van het leertraject IdentifEYE werd in kaart gebracht door het leertraject aan te bieden aan 9 oogheelkundige professionals en 17 medewerkers van Koninklijke Visio en Bartiméus. Deelnemers vulden op meerdere momenten vragenlijsten in en deden optioneel mee aan drie georganiseerde focusgroepen.

Belangrijke resultaten

Volwassenen met een visuele beperking rapporteren verschillende bevorderende en belemmerende factoren, waarvan meerderen te verbinden zijn aan hun visuele beperking. Naasten en zorgprofessionals kunnen ondersteunen bij het (h)erkennen en bespreekbaar maken van depressie- en angstklachten, waarbij cliënten benadrukken dat het prettig is als zorgprofessionals het gesprek over mentale gezondheid aangaan, maar dat zij zich afvragen of alle zorgprofessionals over voldoende kennis en vaardigheden beschikken.

Uit onderzoek onder zorgprofessionals van Bartiméus, Koninklijke Visio en de Robert Coppes Stichting blijkt dat zij symptomen van depressie en angst vaak toeschrijven aan zowel mentale klachten als de visuele beperking. Vrouwelijke zorgprofessionals die hoger opgeleid zijn, de intentie hebben om vermoedens van depressie of angst te bespreken, meer voorbeeldgedrag en support binnen de organisatie ervaren, en zich in meerdere situaties op hun gemak voelen om vermoedens van depressie of angst te bespreken, gaan vaker het gesprek aan over de gevoelens van de cliënt.

Tijdens het ontwikkelen van een internationaal predictiemodel bleek dat zorgprofessionals uit Wales en Australië depressieklachten minder snel met hun cliënten bespreken als zij meer werkervaring hebben en meer barrières ervaren in het omgaan met depressie bij hun cliënten. Deze bevindingen waren niet toepasbaar bij de Nederlandse zorgprofessionals, die aanzienlijk minder barrières ervaren. Verklaringen voor deze verschillen zijn te vinden in 1) de geïncludeerde professionals die verschillende rollen en verantwoordelijkheden hebben, 2) de verhoogde aandacht voor mentale gezondheid, en 3) de verschillen in inrichting van het zorgstelsel. Deze verschillen moeten meegenomen worden in het ontwikkelen van op maat gemaakte educatieprogramma’s.

Uit de implementatiestudie voor het gebruik van een screeningsinstrument binnen de expertisecentra voor blinden en slechtzienden blijkt dat de PHQ-4 een geschikt instrument is. Zowel cliënten als zorgprofessionals zijn positief over de vragenlijst. Echter blijken er verschillende bevorderende en belemmerende factoren naar voren te komen waar rekening mee gehouden moet worden tijdens de implementatie. Voorbeelden hiervan zijn het zelfvertrouwen van de zorgprofessionals, de openheid van cliënten en de inbedding in de huidige werkwijze.

Op basis van voorgaande onderzoeker is een op maat gemaakt leertraject ontwikkeld voor oogheelkundige professionals en medewerkers van de expertiseorganisaties, namelijk de IdentifEYE training. Uit de evaluatie blijkt dat het haalbaar is om de training aan te bieden binnen ziekenhuizen en de expertiseorganisaties, en dat de training potentieel effectief is in het verhogen van het zelfvertrouwen van professionals, het verminderen van barrières, en het actiever handelen bij vermoedens van depressie of angst. Echter lijken – met name bij oogheelkundige – professionals moeite te hebben om dit gedrag vast te houden. Het is hierom belangrijk om additioneel aandacht te besteden aan de transfer naar de dagelijkse praktijk.

Conclusies
Een visuele beperking kan voor volwassenen barrières opwerpen als het gaat om het (h)erkennen en bespreekbaar maken van depressie- en angstklachten. Zorgprofessionals hebben volgens hen een belangrijke rol om het bespreekbaar te maken. Het gebruik van een vragenlijst en het volgen van de IdentifEYE training kan zorgprofessionals ondersteunen om het gesprek over depressie- en angstklachten aan te gaan. Er zijn echter wel nog implementatievraagstukken die aandacht behoeven om het gebruik in de praktijk optimaal te stimuleren.

Verschenen publicaties
De verzamelde kennis werd tot op heden gepubliceerd in 4 wetenschappelijke artikelen, een aanbevelingenrapport, een handleiding voor het gebruik van de PHQ-4, en een op maat gemaakte training voor oogheelkundige professionals en medewerkers van expertiseorganisaties.

• van Munster EPJ, van der Aa HPA, Verstraten P, van Nispen RMA. Barriers and facilitators to recognize and discuss depression and anxiety experienced by adults with vision impairment or blindness: a qualitative study. BMC Health Services Research. 2021;21(1):749.
• van Munster EPJ, van der Aa HPA, Verstraten P, Heijmans MW, van Nispen RMA. Improved intention, self-efficacy and social influence in the workspace may help low vision service workers to discuss depression and anxiety with visually impaired and blind adults. BMC Health Services Research. 2022;22(1):528.
• van Munster EPJ, van Nispen RMA, Nollett CL, Holloway EE, Maarsingh OR, Heijmans MW, van der Aa HPA. Discussing depression in patients with visual impairment differs across countries: Validation of a prediction model in healthcare providers. Acta Ophthalmologica. 2023;00:1.
• Elsman EBM, van Munster EPJ, van Nassau F, Verstraten P, van Nispen RMA, van der Aa HPA. Perspectives on Implementing the Patient Health Questionnaire-4 in Low-Vision Service Organizations to Screen for Depression and Anxiety. Translational Vision Science and Technology. 2022;11(1):16.

Promotores

Prof.dr. Ruth van Nispen, Dr. Hilde van der Aa